Halina Kowalska-Krysińska, „Manifestacja pokojowa młodzieży”

Halina Kowalska-Krysińska urodziła się w 1907 roku w Radomiu, tam też zmarła w roku 1991. Ukończyła znane radomskie gimnazjum Marii Gajl, następnie w Warszawie uczyła się malarstwa w pracowni prof. Adama Rychterskiego oraz w Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa (dyplom 1931). Swoje życie związała z miastem rodzinnym, jej mężem był znany malarz Jędrzej Jan Krysiński (1904–1993). Po II wojnie światowej razem tworzyli prężnie działające środowisko artystyczne Radomia, organizując cykliczne wystawy i wydarzenia. Artystka specjalizowała się w malarstwie barwnym, malowała głównie pejzaże, kompozycje kwiatowe i martwe natury, a jej prace były pełne życia, światła i energii.

Halina Kowalska-Krysińska, znana ze swobodnego operowania kolorem, w pełnej optymizmu kompozycji „Manifestacja pokojowa młodzieży” prezentuje grupę młodych chłopców, którzy ujęci w swobodnych pozach, z widocznym entuzjazmem wypuszczają na wolność białe gołębie. Ubrani są w bluzy mundurowe w kolorze zielonym, z czerwonymi krawatami oraz w granatowe krótkie spodenki z paskiem. W tle widoczne są rusztowania i konstrukcje zabudowy miejskiej. Nad głowami chłopców, na tle nieco zachmurzonego nieba, powiewa czerwony sztandar. Scena ta, prosta i czytelna, rozgrywa się w rzeczywistości Polski Ludowej przełomu lat 40. i 50. XX wieku. W tym czasie społeczeństwo polskie poddane zostało intensywnej indoktrynacji przez komunistyczny aparat propagandowy w celu ukształtowania „nowego człowieka”, odpowiadającego potrzebom „nowych czasów”.

Wychowanie dzieci i młodzieży, a zwłaszcza przygotowanie ich do funkcjonowania w socjalistycznym społeczeństwie, było jednym z najistotniejszych elementów utrwalania władzy komunistycznej. Jak w wielu innych dziedzinach, na wzór radziecki, dążono do opanowania i centralizacji funkcjonujących już organizacji młodzieżowych. W 1948 roku powołano Związek Młodzieży Polskiej (ZMP). Na początku zrzeszał on około 500 tysięcy członków, zaś w grudniu 1955 roku już prawie 2 miliony osób, czyli około 40% ówczesnej młodzieży. Działalność tej organizacji i jej polityka kadrowa były całkowicie zależne od władz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). ZMP podporządkowano też całkowicie dawne struktury harcerskie.
W maju 1950 roku oficjalnie zlikwidowano Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP). Już wcześniej przejmowano stanice i sprzęt, ale przede wszystkim stopniowo wykluczano przedwojennych działaczy i instruktorów. W efekcie całkowicie odrzucono tradycję, symbolikę i formy działalności organizacyjnej, takie jak gry polowe, biwakowanie, ogniska, itp. Zbiórki harcerskie zaczęto nazywać „zebraniami”, podczas których omawiano sytuację w kraju i za granicą, wygłaszano pogadanki o Leninie i Stalinie, uczono miłości do socjalizmu i nienawiści do „wrogów ludu, pokoju i socjalizmu”.

Jedną z metod kształtowania nastrojów społecznych była organizacja manifestacji, demonstracji i wieców, które propagandowo wykorzystywane były m.in. do głoszenia powszechnej idei międzynarodowego pokoju i braterstwa. Wydarzenia te miały dowodzić, że społeczeństwo socjalistyczne, umęczone trudami zakończonej niedawno nieludzkiej wojny, pragnie pokoju, stabilizacji i rozwoju.

Władza komunistyczna, mocno ingerując w twórczość artystyczną, premiowała podejmowanie pożądanych zagadnień, dlatego też motyw „walki o pokój” dość szybko stał się jednym z wiodących tematów dzieł plastycznych. Wiele takich kompozycji znajduje się w kozłowieckich zbiorach sztuki współczesnej. Są to m.in. obrazy: „Wolny śpiew” Ludomira Śledzińskiego czy „Manifestacja pokojowa dzieci włoskich” Władysława Filipiaka.

Istotnym elementem w przedstawionej kompozycji Haliny Kowalskiej-Krysińskiej są gołębie, które chłopcy wypuszczają w tradycyjnym geście. Biały gołąb to czytelny symbol pokoju. Motyw tego ptaka przynoszącego gałązkę oliwną został po raz pierwszy zaprezentowany już w Starym Testamencie w Księdze Rodzaju, w opowieści o biblijnym potopie:  „Przeczekawszy zaś jeszcze siedem dni, znów wypuścił z arki gołębicę i ta wróciła do niego pod wieczór, niosąc w dziobie świeży listek z drzewa oliwnego. Poznał więc Noe, że woda na ziemi opadła. I czekał jeszcze siedem dni, po czym wypuścił znów gołębicę, ale ona już nie powróciła do niego.” (Biblia Tysiąclecia, Rdz 8, 10–12).

Symbol ten, po II wojnie światowej, został swoiście zawłaszczony przez komunistów. Najsłynniejszym jego wyrazem był rysunek Pabla Picasso, członka Francuskiej Partii Komunistycznej. Według niektórych źródeł rysunek ten wykonany został na restauracyjnej serwetce w hotelu Monopol, podczas pobytu artysty we Wrocławiu w 1948 roku. Odbywał się tam wówczas Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju. Co ciekawe, jest też kilka późniejszych wersji wizerunku gołębia z gałązką oliwną, stworzonych przez Picassa.

W 1950 roku w Warszawie zorganizowano obrady II Światowego Kongresu Obrońców Pokoju, którym towarzyszyła Ogólnopolska Wystawa „Plastycy w walce o pokój”, przygotowana przez Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz Związek Polskich Artystów Plastyków. Wystawę można było oglądać od 18 listopada do 22 grudnia 1950 roku w gmachu warszawskiej „Zachęty”. O tym wydarzeniu, artystycznym i jednocześnie propagandowym, pisano m.in.: „Wystawa stała się nie tylko dużym wydarzeniem w naszym życiu kulturalnym, w naszym dążeniu do zbudowania polskiej kultury socjalistycznej; stała się również wydarzeniem politycznym, manifestacją artystów polskich, […] Aktywna postawa plastyka w walce o pokój, znajdująca odbicie w jego twórczości, jest nie tylko dowodem tego, jak bliska i wielka jest dla artysty sprawa pokoju, ale również tego, jak rozwijają się i krzepną w świadomości twórców idee głębokiego powiązania problemów sztuki z życiem; dowodzi ona dążenia do ogarnięcia twórczością bogactwa tego życia w całej jego różnorodności.” („Plastycy w walce o pokój”, „Nowa Kultura”, nr 38, s. 5, 11)

Na tej wystawie obraz Haliny Kowalskiej-Krysińskiej „Manifestacja pokojowa młodzieży” został pokazany publiczności po raz pierwszy.

Niestety, wzniosłe słowa, szczytne idee i deklaracje dążenia do pokoju na świecie, nie szły w parze z rzeczywistymi działaniami politycznymi i militarnymi. Po zakończeniu II wojny światowej, pomimo wspólnego zwycięstwa nad III Rzeszą, zapanował stan otwartej wrogości i rywalizacji między kapitalistycznym „Zachodem” a Związkiem Radzieckim i zależnymi od niego państwami satelickimi. Walter Lippmann, amerykański pisarz i dziennikarz, tę trudną sytuację międzynarodową określił wówczas terminem „zimna wojna”. Bipolarny podział świata doprowadził do powstania bloków wojskowych i wyścigu zbrojeń, a także fizycznej konfrontacji przeciwników w niektórych rejonach świata.

Podpisy do ilustracji:

1. Halina Kowalska-Krysińska, Manifestacja pokojowa młodzieży, ok. 1951, olej, płótno, nr inw. MPK/SW/1409
2. Halina Kowalska-Krysińska, „Portret własny”, https://bc.radom.pl/dlibra/show-content/publication/edition/1835?id=1835
3. Halina Kowalska-Krysińska, „Autoportret”, https://bc.radom.pl/dlibra/show-content/publication/edition/1153?id=1153
4. Odznaka członkowska Związku Młodzieży Polskiej
5. Odznaka członkowska Organizacji Harcerskiej Związku Młodzieży Polskiej
6. Ludomir Śledziński, „Wolny śpiew”, 1950, olej, płótno, nr inw. MPK/SW/124
7. Władysław Filipiak, „Manifestacja pokojowa dzieci włoskich”, 1951, olej, płótno, nr inw. MPK/SW/871
8. Pablo Picasso, Gołąb pokoju
9. Plakat propagandowy „No parking. Wstęp wzbroniony”, 1950, autor projektu: Anna Gosławska-Lipińska, druk: Wydawnictwo Prasa Wojskowa; Zakłady Graficzne „Dom Słowa Polskiego”; papier, druk – offset barwny, nr. inw. MPK/SW/1874